ERMERA, 20 outubru 2020 (TATOLI)-Gabinete Apoiu Sosiedade Sivíl (GASC, sigla-portugés), hala’o fiskalizasaun ba Sentru Saúde Railaco no Hatulia, Munisípiu Ermera, atu haree oinsá implementasaun hosi fundu global nian ba moras Malária, Tuberkuloze no HIV-SIDA.
Koordenadór GASC, Filipe da Costa, esplika fiskalizasaun ne’e bazeia ba dekretu Lei Governu númeru 14/2018, iha Lei orgánika Governu Konstitusionál dahuluk ne’ebé define GASC nu’udár órgaun independente ida ba iha Gabinete Primeiru-Ministru hodi jere knaar tuir livru 2.10 atu fornese asisténsia ba sosiedade sivíl Timor-Leste, hodi hala’o sira-nia papél ida impotente ba kontribuisaun Governu nian.
“Ami-nia vizita ne’e mai hosi asembleia fundu global nian iha Timor-Leste bolu Country Coordinating Mechanism (CCN), ne’e membru mai hosi fatin hotu-hotu iha Sosiedade Sivíl reprezentante doadór sira iha ONG internasionál, no nasionál ho ida ne’e ami-nia knaar halo fiskalizasaun ba implementasaun Fundu globál 15.7 milloens ne’ebé apoiu ba Ministériu Saúde (MS) atu haree ba moras tolu hanesan Malária, Tuberkuloze, no HIV-SIDA. Tanba ne’e ami-nia vizita sira ne’e hakarak atu haree oinsá implementasaun fundu sira durante ne’e,” Filipe da Costa hateten ba Agência Tatoli iha Sentru Saúde Railaco, tersa ne’e.
Nia afirma katak GASC tenke halo fiskalizasaun tanba implementasaun fundu globál ba tinan tolu hahú hosi janeiru 2018 no sei remata iha dezembru 2020. Tanba fundu global ne’e bainhira uza la hotu osan ne’e se fila-fali ba ajénsia sira fó apoiu ne’e no la’ós tama ba kofre Estadu.
“Ita hatene katak siklu ida ne’e hela fulan rua atu hotu ona ne’ebé ita espera katak investimentu ne’e másimu, osan sira ne’e ita tenke gasta hotu iha TL tanba iha esperiénsia katak dala-ruma osan sira ne’e ita gasta la hotu tanba ne’e ami vizita ne’e hakarak haree difikuldade saida maka sentru saúde enfrenta atu sira bele hato’o nune’e antes fulan rua ne’e remata osan restu ne’ebé sei iha tenke gasta hotu,” nia esklarese.
Bazeia ba fiskalizasaun ne’e sira identifika iha Munisípiu Ermera zero ba malaria, maibé moras tuberkuloze maka númeru sei seidauk bele kombate.
“Ha’u haree implementa programa moras tolu ne’e liu-liu ba tuberkuloze númeru sei aas tanba pesoál saúde sira la tun ba terrenu halo fiksasi masal (koko kaben tasak) ba komunidade, maibé tuur haree lista ema ne’ebé maka halo fiksasi masál ne’e hatudu katak utilizasaun rekursu ne’e seidauk másimu tanba ne’e moras ne’e númeru sei aas,” nia subliña.
Nia espera katak liuhosi sira-nia vizita ne’e sei halo rekomendasaun lubuk ida ba implementadór sira atu bele identifika modelu ruma ne’ebé di’ak, atu bele kura moras sira ne’e, no mós bele deteta sedu, atu nune’e, bele elimina tuberkuloze tanba TL tuberkuloze ne’e sai segundu lugár iha mundu.
Iha fiskalizasaun ne’e Xefe Sentru saúde ida-idak hato’o sira-nia preokupasaun no difikuldade tanba ne’e antes dezembru 2020, GASC sei atende preokupasaun natoon balu hosi sentru saúde sira no restu sei hein faze tuir mai.
Xefe Sentru Hatulia, José Ximenes no Vise Sentru Saúde Railaco, Duarte Soares hato’o agradese ba GASC tanba bele hakat ona ba sira-nia fatin hodi haree difikuldade sira ne’ebé mak sentru saúde iha fatin rua ne’e enfrenta durante ne’e.
Voluntária: Arminda Fonseca
Editór: Francisco Simões
