iklan

NASIONÁL, HEADLINE, POLÍTIKA

Lú-Olo: “ha’u sei sai Prezidente ba povu tomak no respeita konstituisaun”

Lú-Olo: “ha’u sei sai Prezidente ba povu tomak no respeita konstituisaun”

Kandidatu ba Prezidente Repúblika ba mandatu 2022-2027, ho númeru sorteiu 6, Francisco Guterres Lú Olo. imajen/espesial

DILI, 16 marsu 2021 (TATOLI)—Kandidatu Prezidente Repúblika 2022-2027 ho númeru sorteiu neen (6),  Francisco Guterres Lú-Olo, re-kandidata an ba Xefe Estadu ho kompromisu hakarak asegura estadu direitu demokrátiku, ukun tuir demokrásia, sai Prezidente ba povu tomak no sai Prezidente Repúblika ida-ne’ebé respeita konstituisaun.

“Ha’u prontu hakat dala ida tan ba oin, ha’u hakarak asegura Estadu direitu demokratiku, ukun tuir demokrásia tanba ne’e sei respeitu povu nia vontade. Bainhira hili ha’u ba Prezidente Repúblika, ha’u sei sai Prezidente ba povu tomak, ha’u sei sai Prezidente Repúblika ida respeita konstituisaun,” Kandidatu Prezidente Repúblika hosi Partidu FRETILIN ne’e hateten iha kampaña.

Notísia relevante: Lú Olo hakarak hametin Estadu direitu demokrátiku bainhira reeleitu sai PR

Lú-olo hala’o nia mandatu tuir  kbiit Konstituisaun RDTL ne’ebé fó ba Prezidente Repúblika atu hametin unidade Estadu, estabilidade polítika no  funsionamentu regular instituisaun demokrátika sira-nian.  

Nu’udar Komandante Supremu Forsa Armada, Lú Olo kontribui  ba haforsa  instituisaun  sira  ho dezenvovimentu  Sistema Seguransa Nasionál no Polítika Seguransa Nasionál.  Iha ninia mandatu akontese duni tranzisaun lideransa husi jerasaun tuan ba jerasaun foun iha instituisaun FALINTIL-FDTL nia laran.

Lú Olo fó rekoñesimentu no valorizasaun ba veteranu sira no apela ba sira atu partisipa iha prosesu dezenvolvimentu nasionál.

Iha área internasionál, Prezidente Lú Olo kontribui ba haklean relasaun bilaterál ho estadu membru  komunidade internasionál no  akompaña prosesu adezaun Timor-Leste ba ASEAN no Organizasaun Mundial Komérsiu.

Iha ninia mandatu nu’udar Prezidente Repúblika, Lú Olo hakarak tebes  atu partisipa iha reuniaun internasionál  sira hanesan CPLP, ASEAN, Asembleia Jerál ONU no halo vizita ofisiál ba País belun maibé votasaun  kontra iha Parlamentu Nasionál no impaktu husi pandemia COVID-19 la fó dalan. 

Lú Olo hamriik iha oin hodi hametin Estadu Direitu Demokrátiku, defende inkluzaun no justisa sosiál, luta hasoru injustisa no KKN no defende makaas dezenvolvimentu ekilibradu no  sustentável.

Lú Olo uza diálogu hodi hakat dezafiu no difikuldade sira. Durante kuaze tinan lima nia laran, nu’udar Prezidente Repúblika, Lú-Olo sempre uza diálogu nu’udar dalan hodi hakotu diverjénsia polítika.

Tanba fó prioridade ba diálogu, Lú Olo kontribui ba haklean demokrasia, sentidu pertensa ba parte hothotu no domin, no nuneé, hametin  pás no estabilidade iha ita-nia rain. 

Ho Lú Olo, nu’udar Xefe Estadu ida ne’ebé hala’o  relasaun  di’ak ho titular husi  órgaun soberania sira seluk,  no Povu nia matenek, ita-nia País kontinua moris ohinloron iha hakmatek nia laran no estabilidade.

Biografia

Francisco Guterres Lú Olo moris iha loron 07 fulan-setembru 1954, iha Ossú, munisípiu Viqueque. Nu’udar ema katóliku, Lú Olo estuda iha Colégio Santa Teresinha, Ossú,  hosi 1963 to’o  1966. Hafoin ramata tiha eskola iha Liceu Dili nian iha 1973, nia fila-fali ba Colégio Santa Teresinha nu’udar monitór eskolár.

Notísia relevante: Reeleitu sai PR, Lú Olo hakarak harii ekonomia sutentável ba povu

Francisco Guterres Lú Olo (Prezidente Repúblika nia naran ofisiál) kaben ho Cidália Lopes Nobre Mouzinho Guterres no sira iha oan na’in-haat (Francisco, Eldino, Felezito no Dália).

Haree ba ninia karreira polítika, Lú Olo la’o dalan naruk ida nu’udar membru ativu iha Frente Revolucionária do Timor-Leste Independente (FRETILIN), hahú hosi simpatizante to’o membru Komité Sentrál FRETILIN no, ikusliu, nu’udar  Prezidente partidu FRETILIN.

Lú Olo, joven ho personalidade kontestatária maibé ho integridade morál ne’ebé hametin ho orientasaun hosi padre salezianu sira, hako’ak FRETILIN hosi kedas tinan 1974.

Molok Indonézia invade no okupa Timor-Leste, Lú Olo hala’o maka’as tiha ona ninia knaar militante atu fó-hatene no haklaken Manuál no Programa Polítiku FRETILIN, iha Ossú, distritu Viqueque ba komunidade sira.

Nia hahú ninia knaar nu’udar gerrilleiru iha 1975 bainhira tama iha pelotaun FALINTIL nian ho komandu Lino Olokasa nian, iha Rejiaun Sentru Leste, besik ka iha área periférika Ossú nian.

Iha fulan-Juñu 1976, Lú Olo simu kargu nu’udar Sekretáriu Zona Kosteira (Leste no Oeste), iha rejiaun Ponta Leste, la dook hosi Komité Rejionál Ravina Leste,  fatin ida ne’ebé  Xanana Gusmão mak adjuntu iha ne’ebá, bainhira sei membru Komité Sentrál FRETILIN nian.  Iha 1977/78, Lú Olo hetan nomeasaun nu’udar Delegadu Komisariadu Setór Ponta Leste nian.

Hosi 01 to’o 08 marsu 1981, FRETILIN organiza Konferénsia Nasionál Dahuluk ba reorganiza/hadi’ak Rezisténsia.   Iha Konferénsia ne’e mak harii CRRN-Conselho Revolucionário de Resistência Nacional no FRETILIN nakfila ba partidu. Lú Olo simu kargu nu’udar Adjuntu responsável ba parte sentrál Timor-Leste nian.

Iha fulan-Jullu 1982, Lú Olo simu knaar nu’udar Adjuntu, iha rejiaun Sentru Leste (Nakroma) ne’ebé halo parte Komandu Terseira Companhia da Guerrilha nian ho komandu Fera Lafaek nian. Iha 1984 simu kargu polítiku nu’udar Komisáriu Polítiku.

Iha 1987, nu’udar Komisáriu Polítiku Forsa Armada sira-nian, hala’o ninia knaar iha Rejiaun Cruzeiro, Rejiaun Sentru Súl no Norte (Aileu no Manatuto).

Iha loron 07 fulan-dezembru 1987, nu’udar desizaun ida hosi reorganizasaun Rezisténsia nian, FALINTIL haketak-an hosi FRETILIN.

Iha loron 31 dezembru 1988, FRETILIN harii CNRM (Conselho Nacional da Resistência Maubere) kompoin husi Komandu FALINTIL (dirije husi Komandante Xanana Gusmão) no komponente polítika hanaran Komisaun Diretiva FRETILIN (CDF), kompoin husi Ma’Huno Bulerek Karataiano, nu’udar Sekretáriu CDF no Konis Santana no Mau Hodu Raan Kadalak, nu’udar Vise-Sekretáriu CDF.

Iha 20 novembru 1992, tanba militar indonéziu kaer Xanana Gusmão, Ma’ Huno mak kaer fali Komandu Luta.  Tanba Ma’Huno hetan kaptura iha 5 abril 1993, Konis Santana mak asume komandu luta nian no kaer fali kargu nu’udar Sekretáriu Komisaun Diretiva FRETILIN

Bainhira Komandante Nino Konis Santana mate iha 9 marsu 1998, Lú Olo mak hola ninia fatin nu’udar Sekretáriu CDF nian.

Hatán ba proposta Lú Olo nian, iha loron 15 to’o 20 agostu 1998, FRETILIN hala’o Konferénsia Nasionál Estraordinária iha Sydney-Austrália. Konferénsia ne’e deside halakon CDF no hamosu fali órgaun foun ida ba lideransa FRETILIN, hanaran Conselho Presidencial da FRETILIN, ho Lú Olo nu’udar  Koordenadór Jerál no Mari Alkatiri no Ma’Huno Bulerek Karataiano, nu’udar Vise-Koordenador.

Iha 1998, durante “Convenção Nacional Timorense” ne’ebé hala’o iha Peniche, Portugal, CNRM fila-an ba CNRT – Conselho Nacional da Resistência Timorense, ho objetivu atu hametin liután unidade nasionál entre sidadaun timoroan sira iha Luta Libertasaun Nasionál.

Lú Olo kaer kargu oioin: membru Konsellu Polítiku-Militár (iha Rezisténsia Armada), Koordenadór Jerál ba Konsellu Prezidensiál FRETILIN nian, membru Komisaun Polítika Nasionál CNRT nian (CPN/CNRT) no Sekretáriu Frente Polítika Interna (FPI/CNRT).

Hafoin referendu 1999, Lú Olo, hamutuk ho FALINTIL,  tun hosi foho no bá ho sira ba Aileu.

Iha maiu 2000, Lú Olo prezide Konferénsia Nasionál Kuadrus FRETILIN nian no hosi ne’e, FRETILIN hahú reorganiza-an husi kraik to’o leten iha nível nasionál.

Iha fevereiru 2001, Lú Olo entrega ninia kilat no munisaun tomak ba Komandu FALINTIL nian iha Aileu.

Iha jullu 2001, Kongresu FRETILIN hili Lú Olo, nu’udar Prezidente partidu,  liuhosi eleisaun.

Hosi 20 setembru 2001 to’o 20 saiu 2002, hala’o knaar nu’udar Prezidente Asembleia Konstituinte Timor-Leste nian.

Iha 20 maiu 2002, Kofi Annan, nu’udar Sekretáriu Jerál ONU transfere administrasaun Timor-Leste hosi ONU ba Prezidente Asembleia Konstituinte, Francisco Guterres Lú Olo.

Iha loron 20 maiu 2002 konsagra formalmente nu’udar Loron Restaurasaun Independénsia ho rekoñesimentu hosi komunidade internasionál.

Lú-Olo, nu’udar Prezidente Parlamentu mak halo Deklarasaun Restaurasaun Independénsia no prezide serimónia investidura ba Kay Rala Xanana Gusmão, nu’udar Prezidente Repúblika ba mandatu 2002-2007. Asembleia Konstituante nakfilak ba Parlamentu Nasional.

Hosi 20 Maiu 2002 to’o 31 Jullu 2007, Lú Olo hala’o knaar nu’udar Prezidente Parlamentu Nasionál Repúblika Demokrátika Timor-Leste.

Notísia relevante: Lú-Olo reeleitu ba PR sei hametin relasaun institusionál

Tanba nia partisipasaun ativu tebe-tebes iha luta ba libertasaun nasionál mak Lú-Olo la konsege estuda tan. Iha 2005 de’it, enkuantu kaer hela knaar nu’udar Prezidente Parlamentu Nasionál Timor-Leste, mak foin hetan fali oportunidade atu hatutan ninia formasaun akadémika.

Iha 2011, Lú Olo  ramata kursu Direitu iha Fakuldade Direitu iha Universidade Nasionál Timor Lorosa’e,  patrosinada hosi Fundação das Universidades Portuguesas(FUP), no ninia serimónia  graduasaun  akontese iha  24 Abril 2012.

Tuir Dekretu Prezidente Repúblika númeru 56/2006, 05 dezembru, Lú Olo simu kondekorasaun ho títulu onorífiku Orden Gerrilla hosi Prezidente Repúblika Kay Rala Xanana Gusmão, grau 1/nivel superiór nu’udar rekoñesimentu ba kargu polítiku ne’ebé mak nia hala’o iha Frente Armada, inklui ba kargu nu’udar Komisáriu Polítiku, Koordenadór Jerál Konsellu Prezidensiál FRETILIN nian, Sekretáriu Komisaun Diretiva FRETILIN nian, Koordenadór Konsellu Polítiku-Militár, Sekretáriu Konsellu Exekutivu Luta Klandestina no Sekretáriu Frente Polítika Interna/CNRM.

Iha maiu 2006, FRETILIN hala’o Kongresu Nasionál Daruak. Lú Olo, dala ida tan eleitu Prezidente partidu nian.

Iha abril 2007, Lú Olo, nu’udar kandidatu FRETILIN ba kargu Prezidente Repúblika manán votus boot liu kandidatu sira seluk iha primeira volta, maibé lakon iha segunda volta ba José Ramos-Horta.  

Iha 30 agostu 2009, bazea ba Dekretu Lei númeru 20/2009, 24 Abríl, no Dekretu Prezidensiál númeru  25/2009, 30 Agostu, Lú Olo simu kondekorasaun ho grau Colar Ordem de Timor-Leste hosi Prezidente Repúblika José Ramos-Horta nia liman, nu’udar rekoñesimentu ba kontribuisaun boot ne’ebé nia fó ba Timor-Leste no Timoroan sira.

Iha 20 agostu 2011, Lú Olo eleitu fila-fali ba Prezidente FRETILIN liuhosi eleisaun direta ba lideransa partidu nian.

Iha 13 janeiru 2012, kompete fila-fali ba Prezidente Repúblika nu’udar kandidatu partidu FRETILIN, liu primeira volta maibé lakon iha segunda volta ho Taur Matan Ruak.

Iha 2012, bazea ba Dekretu-Lei númeru 15/2009, 18 marsu, no Dekretu Prezidensiál númeru 25/2009, 30 agostu, Lú Olo simu kondekorasaun ho Medalla Méritu hosi Prezidente Repúblika José Ramos-Horta tan ninia kontribuisaun ba pás no estabilidade nasionál.

Iha fevereiru 2014, nia simu kargu nu’udar Prezidente Komisaun Preparatóriu ba Simeira Xefe Estadu no Governu Komunidade Nasaun Lian-Portugés (CPLP) no hetan rekoñesimentu públiku hosi Primeiru-Ministru, iha tempu ne’ebá, Kay Rala Xanana Gusmão ba ninia empeñu no susesu ne’ebé hetan durante hala’o knaar ne’e.

Durante ninia karreira polítika, Lú Olo partisipa no halo diskursu iha Sesaun Dalimak hosi Asembleia Paritária UE-ACP (25 novembru, 2002), iha Konferénsia Datoluk hosi Partidu Polítiku Aziátiku sira iha Repúblika Populár Xina (agostu 2004) no mós iha Simeira Prezidente Parlamentu iha okaziaun Asembleia Jerál Nasoins Unidas (setembru 2005).

Nu’udar Prezidente FRETILIN, Lú Olo partisipa iha Konferénsia Nasionál Partidu Traballista Austrália nian, iha dezembru 2011.

Mandatu Prezidente Repúblika

Iha 20 marsu 2017, Lú Olo kompete fila-fali ba eleisaun prezidensiál ba dala tolu nu’udar kandidatu FRETILIN no manán iha primeira volta ho votu 57,1%.

Iha 20 maiu, tuku 00h00, Prezidente Parlamentu Nasionál fó pose ba Lú Olo nu’udar Prezidente Repúblika Demokrátika Timor-Leste ba dala-neen (6) (ba dala-4 bainhira sura hosi restaurasaun independénsia Timor-Leste nian iha 20 maiu 2002.

Lú Olo hala’o nia mandatu tuir kbiit Konstituisaun RDTL ne’ebé fó ba Prezidente Repúblika atu hametin unidade Estadu, estabilidade polítika no funsionamentu regular instituisaun demokrátika sira-nian.

Haktuir Konstituisaun RDTL no nia konxiénsia rasik, Prezidente Repúblika Lú Olo promulga no ka veta diploma lejislativu atu defende intereses País no Povu nian. 

Lú Olo sempre defende uza Fundu Minarai ho dalan ida ne’ebé permite fó benefísiu ba jerasaun ohinloron no mós ba abanbainrua ninian.

Atu Estadu Timor-Leste la depende de’it no ba beibeik husi Fundu Minarai, Lú Olo promove diversifikasaun ekonómika iha ninia intervensaun polítika hothotu, liuhosi dezenvolvimentu ida ne’ebé fó atensaun liuliu ba ema, atu hasa’e lalais kapasidade produtiva rai-laran ninian.

Liuhusi Kampaña Nasionál ¨Sidadaun ida, ai-oan ida¨ hahú husi Lú Olo ho partisipasaun hosi Governu no apoiu husi organizasaun sosiedade sivíl, organizasaun internasionál, konfisaun relijioza sira no komunidade sira, ai-oan liu miliaun ida mak kuda ona iha territóriu nasionál.

Ho inisiativa ida-ne’e, Lú-OLo   haforsa inisiativa oioin kona-ba proteje ambiente iha ita-nia rain atu ita hotu bele moris ba beibeik iha ambiente saudável no ho dezenvolvimentu ekilibradu no sustentável.

Ho pedidu husi Governu no autorizasaun husi Parlamentu Nasional, Lú Olo barani foti desizaun deklara no renova estadu emerjénsia tuituir malu no nune’e, Estadu Timor-Leste konsege proteje Povu tomak liuhusi medida prevensaun no kontrole hasoru pandemia COVID-19.

Nu’udar Komandante Supremu Forsa Armada, Lú Olo kontribui  ba haforsa  instituisaun  sira  ho dezenvovimentu  Sistema Seguransa Nasionál no Polítika Seguransa Nasionál.  Iha ninia mandatu akontese duni tranzisaun lideransa husi jerasaun tuan ba jerasaun foun iha instituisaun FALINTIL-FDTL nia laran.

Lú Olo fó rekoñesimentu no valorizasaun ba veteranu sira no apela ba sira atu partisipa iha prosesu dezenvolvimentu nasionál.

Iha área internasionál, Prezidente Lú Olo kontribui ba hakle’an relasaun bilaterál ho estadu membru komunidade internasionál no akompaña prosesu adezaun Timor-Leste ba ASEAN no Organizasaun Mundial Komérsiu.

Iha ninia mandatu nu’udar Prezidente Repúblika, Lú Olo hakarak tebes atu partisipa iha reuniaun internasionál sira hanesan CPLP, ASEAN, Asembleia Jerál ONU no halo vizita ofisiál ba País belun maibé votasaun kontra iha Parlamentu Nasionál no impaktu husi pandemia COVID-19 la fó dalan. 

Lú Olo hamriik iha oin hodi hametin Estadu de Direitu Demokrátiku, defende inkluzaun no justisa sosiál, luta hasoru injustisa no KKN no defende makaas dezenvolvimentu ekilibradu no sustentável.

Lú Olo uza diálogu hodi hakaat dezafiu no difikuldade sira. Durante kuazi tinan lima nia laran, nu’udar Prezidente Repúblika, Lú Olo sempre uza diálogu nu’udar dalan hodi hakotu diverjénsia polítika.

Tanba fó prioridade ba diálogu, Lú Olo kontribui ba hakle’an demokrasia, sentidu pertensa ba parte hotu-hotu no domin, no nuneé hametin pás no estabilidade iha ita-nia rain. 

Ho Lú Olo, nu’udar Xefe Estadu ida-ne’ebé hala’o relasaun  di’ak ho titular husi  órgaun soberania sira seluk,  no Povu nia matenek, ita-nia País kontinua moris ohin loron iha hakmatek nia laran no estabilidade.

Notísia relevante:  Kandidatu Lú Olo hakarak kontinua promove diálogu

Jornalista : Florencio Miranda Ximenes

Editór       :   Cancio Ximenes

iklan
iklan

Leave a Reply

iklan
error: Content is protected !!