iklan

NASIONÁL, EKONOMIA, HEADLINE, POLÍTIKA

Públiku la presiza hatene prosesu levantamentu hosi Banku Federál Amérika

Públiku la presiza hatene prosesu levantamentu hosi Banku Federál Amérika

Prezidente Komisaun C (Finansa Públika), Deputada Maria Angélica Rangel. Imajen Tatoli/Egas Cristovao.

DILI, 17 marsu 2021 (TATOLI)—Prezidente Komisaun C ne’ebé trata asuntu Finansa Públika, Deputada Maria Angélica Rangel, hateten públiku la presiza hatene prosesu levantamentu hosi Banku Federál Amérika ba konta Estadu Timor-Leste nian tanba prevee iha Lei Fundu Petrolíferu (LFP).

Notísia Relevante: Governadór BCTL rejeita informasaun Banku Federál rekuza pedidu levantamentu dala-tolu

“Levantamentu la’o tiha ona, ha’u mós hakarak klarifika iha lei fundu petróleu artigu 39 dehan sizilu Estadu nian, labele fó informasaun falsa ba iha li’ur, signifika pedidu hosi Ministru Finansa ba iha Banku Sentrál Timor-Leste (BCTL-sigla portugés) atu halo levantamentu ne’e loloos sizilu Estadu tanba artigu 39 ne’e regula iha-ne’ebá,” Prezidente Komisaun C ne’e informa ba jornalista sira, iha Parlamentu Nasionál, kuarta ne’e.

Nia fó ezemplu, ema ida atu ba levanta (foti) osan iha banku labele alerta ba ema hotu hatene tanba ligadu mós ba kestaun seguransa.

“Ha’u atu halo levantamentu iha banku, ha’u labele avizu ba ema hotu katak ha’u ba halo levantamentu. Iha situasaun ida-ne’e, ema ne’ebé iha kompeténsia atu hatene mak Parlamentu Nasionál, Governu no BCTL maibé sai ona polémika iha ita-nia rai-laran entaun buat ne’e sai loos headline news ba ema hotu ko’alia,” nia fundamenta.

Nia informa ba públiku katak, Governu halo ona levantamentu iha loron 23 fevereiru 2021 liubá ho montante millaun $200.

“Ha’u hakarak dehan, sé osan ne’e la mai karik, mákina Estadu la la’o maibé ita haree saláriu ba funsionáriu la’o hela, saláriu ba polísia no forsa sira la’o hela, pagamentu ba veteranu sira la’o hela entaun siginifika ita iha osan. La siginifika foti osan tenke alerta ba ema hotu,” nia dehan.

Bazea ba Lei númeru 9/2005, 3 agostu, Lei Fundu Petrolíferu (LFP) artigu 39 sita kona-ba informasaun falsa ka enganoza.

Hosi artigu 39 alínea 1 hateten, sé mak fó informasaun falsa ka enganoza ka permite informasaun sala inklui kualkér relatóriu ka dokumentu falsa no enganoza, sei punidu (di hukum) prizaun tinan 3 ka multa inferiór durante loron 75. Alínea 2 hosi artigu 39 ne’e mós konsidera tentativa nu’dar punível.

Prosedimentu sira molok halo levantamentu

Iha parte seluk Prezidente Komisaun C ne’e argumenta, publiku presiza hatene mak iha momentu elaborasaun orsamentu Governu nian, diskusaun iha Parlamentu Nasionál no desizaun Prezidente Repúblika nian ba proposta orsamentu ne’ebé reprezentante povu sira aprova.

Nia dehan, prosedimentu atu halo levantamentu mak tenke tuir Konstituisaun RDTL, Lei Orsamentu no Jestaun Finanseira (LOGF-sigla portugés) no Rejimentu Parlamentu Nasionál (RPN).

Nia esplika, fofoun kada ministériu halo planu depois halo aprezentasaun proposta tinan fiskál ida liuhosi jornada orsamentál, Komité Revizaun Orsamentu (KRO) iha nível téknika no nível polítika.

Termina tiha nível téknika hafoin nível polítika ka bolu Komité Revizaun Orsamentu iha nível Polítika (KROP) foti desizaun bazea ba programa kada ministériu nian. Bainhira KROP finaliza sei lori ba Konsellu Ministru hodi hola desizaun koletiva ne’ebé prezide hosi Primeiru Ministru.

Bainhira Konsllu Ministru apova ona proposta orsamentu iha nível ezekutivu nian, Primeiru-Ministru sei haruka dokumentu orsamentál sira ba Prezidente Parlamentu Nasionál.

Kompeténsia Parlamentu Nasionál nian

Hafoin Prezidente Parlamentu Nasionál simu tiha proposta orsamentu hosi Governu sei halo konvokatóriu ho líder bankada parlamentár sira hodi aprova pedidu Governu nian karáter urjénsia ka normál.

Hetan tiha aprovasaun hosi líder bankada parlamentár sira sei lori ba plenária Parlamentu Nasionál hodi hola desizaun kolejiál ba pedidu Governu nian ne’e, entaun Prezidente Parlamentu Nasionál sei baixa ba Komisaun C (Finansa Públika) halo apresiasaun hodi aprova relatóriu no pareser.

Iha prosesu elaborasaun ne’e komisaun C sei estuda proposta ninia estrutrua orsamentál, sistema orsamentu no regra konstitusionál sira-ne’ebé hakerek ona iha Lei Orsamentu no lei númeru 13/2009 kona-ba Lei Jestaun Finanseira.

Hafoin Komisaun C finaliza relatóriu no pareser sei koordena ho Komisaun Espesializada Permanente sira iha Parlamentu Nasionál hodi halo kalendáriu diskusaun, hahú hosi audiénsia públika, faze jeneralidade, espesialidade no finál globál.

Hafoin hetan aprovasaun finál iha plenária sei haruka fila ba Komisaun C hodi halo redasaun finál molok enkamiña proposta orsamentu ba Prezidente Repúblika.

Bainhira hetan ona aprovasaun prosedimentu tuir mai mak Prezidente Parlamentu Nasionál haruka ba Prezidente Repúblika. Prezidente Repúblika nia kompeténsia tuir konstituisaun tenke promulga ka uza direitu veto polítiku ka jurídiku.

Prosedimentu tuir mai mak lei atu (actos) nian tenke públika iha Jornál Repúblika, hafoin publikasaun Jornál Repúblika entaun vigora.

Hosi ne’e Governu liuhosi ministru finansa ka ministru finansa haruka pedidu ba Banku Sentrál Timor-Leste (BCTL-sigla portugés) katak presiza montante orsamentu hodi finánsia iha tinan fiskál ida hodi hala’o atividade tomak estadu nian.

“Ne’e mak publiku bele hatene maibé ida prosesu levantamentu ne’e la presiza hatene,” Prezidente Komisaun C ne’e fundamenta.

Jornalista: Evaristo Soares Martins

Editór: Cancio Ximenes

iklan
iklan

One Comment

  1. Camarada Nina Rangel ms Presidente comisaun C nb trata asunto Finansas, Ami iha base sei duvida nafatin tmb publiku sempre kestiona ktk governo Ida Osan la iha, tmb nmk cdauk selu empresario hirak nb distribui Cesta Basica ba comunidade, obrigado, a luta continua

Leave a Reply

iklan
error: Content is protected !!