DILI, 20 juñu 2020 (TATOLI)–Xefe Editorial TALITAKUM Online, Hugo Fernandes, hateten mídia online TALITAKUM mosu fila fali iha Timor-Leste nu’udár órgaun informasaun independente hosi podér politiku no ekonómiku.
Notísia Relevante: Fonseca Enkoraja Membru RENETIL Apoiu Malu iha Politika Libertasaun Povu
“Ohin, 20 Junu 2020, Kdadalak Media Group (KMG), Uma Mahon TALITAKUM nian ne’ebe mak harii iha loron 05 fulan Maiu 2020, fahe hikas TALITAKUM ba públiku iha forma online www.talitakum.tl. Iha estatuta Editorial TALITAKUM nian, ami firme atu TALITAKUM sai órgaun informasaun ida ne’ebé independente hosi podér polítiku, podér ekonómiku no hosi grupu presaun ruma,” dehan Hugo Fernandes iha serimónia lansamentu mídia TALITAKUM online, iha ámbitu komemorasaun loron ezisténsia Resistência Nacional dos Estudantes de Timor-Leste (RENETIL) ba dala-32 iha sede nasionál Faról, Dili.
Hugo Fernandes hatutan, TAITAKUM mosu hikas atu dezenvolve nia atividade editorial ho liberdade no rigór tomak, ho jornalismu ida ne’ebé iha kualidade no kumpri ho rigór Kode Étika Jornalístika (KEJ) no prinsípiu deontolójika sira jornalizmu nian.
Liuliu, nia dehan, atu identifika-aan ho valór demokrasia pluralista no solidária nian no ho nia defeza intransijente ba direitu sidadaun hotu-hotu ba liberdade imprensa no liberdade espresaun.
Xefe Editorial ne’e haktuir, iha tinan 1998, estudante no ativista sira hosi RENETIL halibur malu iha Villa Retreat iha Ciloto, Bogor, Java Oeste, Indonezia no durante loron hirak nia laran, tuir formasaun kona-ba komunikasaun no média hosi kolega jornalista no ativista Indonezia nian.
“Rezolusaun ida hosi formasaun ne’e mak harii mídia ida ho intensaun atu halo polítika RENETIL nian, Indoneziasaun de Konflitu, hodi konflitu Indonézia nian iha Timor-Leste ba rai boot sira iha Indonézia, kontra dizinformasaun hosi média Indonézia nian ne’ebé mak Rejime Soeharto kontrola no atu kontinua habelar luta Timor–Leste ba Ukun Rasik Aan. Atu halo ida ne’e, mídia ne’e la publika klandestinamente maibé tenke nakloke ba públiku Indonézia iha rejime Soeharto nia ukun,” nia dehan.
Hugo hatutan, antes fila ba UNER ida-idak iha Java no Bali, estudante no ativista timoroan sira diskute atu tau naran saida ba média ne’e no iha naran lubun ida mak propoin iha meza leten, ne’ebé ikus liu hotu-hotu aseita ho naran TALITAKUM.
“Naran ne’e estrañu ba ami hotu. Iha lian Tetum, Lian Indonézia ne’ebé ami toman ko’alia, ami la rona lia ne’e, satán ba ami sira nunka sani Bíblia. Tanba ami halo formasaun iha Uma Retiru nian, nune’e fatin ne’e sai fatin atu haree fali saida mak iha kotuk hodi la’o ba oin. Ha’u lee kona Uma Retiru ne’e nia naran TALITAKUM no ha’u foti bíblia hodi buka saida mak magarti hosi TALITAKUM. Bingo, hetan duni lia-fuan TALITAKUM nia magarti katak HAMRIIK BA!, iha lian Ebreu nian. Iha fulan Abril 1998, TALITAKUM moris hodi halo Indoneziasaun ba konflitu iha uma tatis Soeharto no rejime militár Indonézia nian to’o Timor-Leste Ukun Rasik Aan iha tinan 1999,” nia haktuir kona-ba naran mídia ne’e.
Fila mai Timor-Leste, nia dehan, TALITAKUM hahú publika fali hosi tinan 2000 ho moto :Suli Mutu Soru Libertasaun” no iha tempu ne’eba, TALITAKUM nia notísia sira sadere de’it ba Lia Loos atu informa ba públiku no krítiku, hodi haree ba kondisaun sira politika rai-laran nian,to’o tinan 2005. Husik hela tinan barak nia laran, ema lubun balun nia hakarak atu haree loron ida TALITAKUM terik netik sira-nia moris.
“Ohin loron eh semana ikus ba Timor-Leste atu karik hakotu ona situasaun Estadu Emerjénsia ne’ebé hahú kedas fulan Marsu 2020. Prezidenti Republika, Francisco Guterres Lu Olo, dekreta Estadu Emerjénsia hodi hatan ba progasaun Virus Corona (COVID-19) ne’ebé mosu iha Xina no habelar ba kontinente tomak iha mundu. Estadu Emerjénsia tanba COVID-19 mós rezulta ba kontestaun polítiku sira entre órgaun soberanu sira no mós entre partidu polítiku sira. Situasaun sira ne’e hotu rezulta ba dimensaun foun no dinámika moris sósio, polítika no ekonomia Timor-Leste nian,” Hugo subliña.
TALITAKUM mosu fali iha tinan ida-ne’e, Hugo konsidera nu’udár tinan ne’ebé mak karik sai tinan kulminante ha kontestaun polítiku ne’ebé mak la’o ona hosi tinan 2017 no iha fulan ida-ne’e nia laran, mosu mós movimentu boot Governu nian liuhosi Ministériu Justisa, ne’ebé propoin atu kriminaliza difamasaun.
Nia konsidera Movimentu ne’e nu’udár movimentu ne’ebé sei hakanek no sulan metin Liberdade Espresaun no liberdade ne’e, TALITAKUM goza iha tempu represivu rejime militár Soeharto nian.
Karik distinu mak hodi halo duni demagozia polítika kriminalizasaun difamasaun no TALITAKUM nu’udár espasu ida jornalista no sidadaun sira atu ezerse Liberdade Espresaun nu’udár Liberdade ida Konstituisaun RDTL garante ona, atu kruza-malu no ida-ne’e fanun ekipa redasaun nia hanoin no fiar katak tenki TALITAKUM duni.
“Ohin, loron Moris RENETIL no Kay Rala Xanana nian. Lansamentu TALITAKUM ohin loron, nu’udár ami-nia agradesimentu ba Fundadór no Sekretáriu Jerál RENETIL nian iha tempu ne’eba, Saudozu Fernando La Sama de Araújo no Kay Rala Xanana ne’ebé fó beran no orientasaun ba ami atu TALITAKUM iha tempu okupasaun Indonézia no hein katak, hosi ohin ba oin, Ita TALITAKUM hamutuk,” nia dehan.
Iha fatin hanesan, Sekretáriu Jerál RENETIL, Joaquim Fonseca ne’ebé ofisialemte lansa média online ne’e, fó parabens ba membru sira ne’ebé harii hikas mídia TALITAKUM liuhosi kompañia Kdadalak Média Group, maski ho forma seluk maibé ninia orijen ne’e mai duni hosi rejimentu RENETIL ninia laran.
“Uluk kedan kompañeiru sira iha Portugál mós simu kopia hosi TALITAKUM ne’e, ne’ebé kontribui ba indoneziasaun de konflitu. Ita hotu haksolok katak ohin TALITAKUM mosu fila fali no hosi RENETIL fó nafatin apoiu maski agora ne’e mosu ho nia forma seluk, maibé ninia orijen ne’e mai duni husi rejimentu iha RENETIL ninia laran. Ha’u haksolok katak, TALITAKUM la hela de’it iha istória maibé depois de ukun aan nia hadeer fila fali. Ba ida-ne’e ha’u fó patabéns ba membru sira ne’ebé harii kompañia Kdadalak Média Group,” Fonseca hateten.
Entretantu, TALITAKUM online harii hikas husi membru RENETIL liuhosi kompañia KDADALAK MEDIA GROUP LDA ho área operasionál rua mak hanesan formasaun Jornalizmu no mós publikasaun ka divulgasaun informasaun iha online TALITAKUM.
TALITAKUM online ninia Xefe Ezekutivu mak Altide dos Santos, Xefe Editorial Hugo Fernandes, Editor Ezekutivu Virgilio da Silva Guterres.
Konsellu Editorial mak hanesan, Hugo Fernandes, Virgilio da Silva Guterres, Rigoberto Monteiro, Mica Barreto, Fernando Ato Costa, Guteriano Nicolau Neves, Carlito Caminha, no Aquino Vieira ho nia enderesu maka Antigu Komarka Balide, Dili.
Jornalista : Cipriano Colo
Editór : Cancio Ximenes
Parabens ba Maun Boot KAY RALA XANANA GUSMAO, ba comemorasaun primavera 74. Maromak no Railulik Timor-Leste sei hamahon nafatin no fo moris naruk ba oin tamba Povu sei presiza MAUN BOOT hanesan matadalan ba nia moris diak no haksolok, li-liu aban-bain-rua.
Parabens mos ba RENETIL nia aniversario no sucesus ba luta nafatin ba libertasaun Povu Maubere.
Parabens ba TALITAKUM nia moris hikas. Sucesus…
Chelitu Laivai,… Parabens Lider rezistensia, KXG. ba tinan 74. espera ho maromak no rai lulik, herois sira sei fo bensaun nafatin ba ita bot nudar mata dalan libertsaun Nasional uluk no Agora ba nafatin…! Parabens mos ba Renetil. No Resuisita TALITAKUM. Boa Forte prontu kolabora..ba libertasaun Sosiedade TL ba Prosperu…!!