DILI, (TATOLI) – Banku Sentrál Timor-Leste (BSTL) halo ona sesaun traballu ba banku komersiál hotu atu halo diskusaun kona-ba rekizitu foun ne’ebé BSTL impoen iha 2017 mak implementasaun nivel operasaun no komplexidade husi serbisu bankária ne’ebé komesa aumenta, tanba ne’e presiza reforsa rejime sobre anti brankeamentu kapitál no finansiamentu terrorizmu nian.
Governadór BSTL, Abraão de Vasconcelos, hatete instrusaun sira ne’e kontein instrusaun prinsipál lubuk ida no rekezitu barak ne’ebé foun no todan, nune’e BSTL halibur ofisiál seniór husi banku komersiál hamutuk 40 resin hodi halo diskusaun.
“Iha rekizitu lubuk ida mak foun, maibé ida ne’e presiza Banku Sentrál espresa ba Banku Komersiál sira espetativa saida mak Banku Sentrál iha sobre implementasaun, nivel operasaun, komplexidade husi serbisu bankária iha Timor-Leste”, Abraão hatete iha semináriu kona-ba implementasaun ba prevensaun no kombate brankeamentu ba kapitál no finansiamentu terrorizmu, medida preventiva relasiona ho instrusaun númeru 05/2017 kona-ba identifikasaun ba kliente, konservasaun dokumentu no komunikasaun operasaun setór bankária nia iha Novu Turizmu, ohin.
Iha instrusaun ne’e impoen rekizitu lubuk ida bázikamente bazea ba lei brankeamentu kapitál ne’ebé mak aprova iha 2011.
“Rekizitu sira ne’e oinsá atu identifika kliente, ninia detallu ne’e oinsá, saida mak Banku Sentrál hakarak haree iha nian implementasaun, oinsá mak banku sira kria programa treinamentu ba sira-nia funsionáriu sira iha relasaun ho matéria ida anti brankeamentu kapitál no kombate finansiamentu terrorizmu, tipu saida mak Banku Sentrál hakarak no agora iha rekizitu foun iha instrusaun, Banku Sentrál impoen katak banku komersiál tenke aloka rekursu sufisiente anualmente fó treinamentu ba sira-nia funsionáriu sira”.
Nune’e bele halo funsionáriu sira entende katak inkumprimentu ba rekizitu sira ne’e bele hamosu hanesan responsabilidade ba sira.
Banku Komersiál Tenke Hato’o Relatóriu Bainhira Trazasaun Liu Mil 10
Iha rekizitu foun ida mós husi Banku Sentrál hakarak esplika ba Banku Komersiál sira mak sobre relatóriu tranzasaun. Iha instrusaun ida ne’e tranzasaun cash ka osan hotu ne’ebé ho mil U$10 ba leten banku sira obrigatoriamente tenke hato’o relatóriu ba BSTL.
Tanba ne’e Banku Sentrál kria ona plataforma online ida ne’ebé permite sira lapresiza haruka suratahan, maibé sira bele aprezenta relatóriu ho online bainhira tranzasaun ne’ebé halo ho montante ne’ebé temi.
BSTL hein relatóriu ne’e la’ós de’it mai husi nia jestór sira mas permite ba sira ne’ebé mak iha sukursál nia ofisiál sira bele hato’o relatóriu iha sira-nia fatin, lapresiza tenke haruka hotu mai Dili mak Dili haruka dalaida.
“Objetivu ida ne’e hanesan hakat boot ida no fasilita banku komersiál sira-nia komprimentu ba instrusaun foun ne’ebé mak ezije. Iha rekizitu foun mós impoen oinsá banku sira atu elabora sira-nia prosedimentu internu, polítika sobre matéria sira iha anti brankeamantu kapitál no finansiamentu terrorizmu”.
Instrusaun ne’ebé BSTL hasai, nia rekizitu, espíritu ezatamente hanesan ho rekizitu ne’ebé kontempla iha padaraun internasionál GAFI (General Authority for Investment) ka FATF (Financial Action Task Force) ne’ebé hasai iha 2012.
“Iha nivel polítika Timor-Leste ho instrusaun ida ne’e, ita iha nivel complaints ida aas tebes. Konserteza ita hein tinan oin bainhira evaluasaun ne’e hahú mai Timor-Leste mas ida nivel kuadru legál ita-nia hanesan sufisiente para ita bele deal ho kestaun brankeamentu kapitál no finansiamentu terrorizmu, konserteza implementasaun mak sai hanesan kestaun no espetativa Banku Sentrál nian oinsá mak sira atu implementa tuir Banku Sentrál nia hakarak”.
Sobre rekezitu atu Banku Komersiál sira tenke hato’o realtóriu ba BSTL, Governadór hatete antes ne’e laiha tanba ida ne’e foun, nune’e BSTL hakarak informa loloos mekanizmu oinsá mak atu aprezenta relatóriu, obrigasaun no sansaun saida kuandu banku sira la aprezenta relatóriu.
Gracia Albino, ofisiál Kaibauk Investimentu no Finansas, hatete BSTL bele fó hanoin nafatin ba banku privadu sira atu asegura sistema finansiamentu iha Timor-Leste.
“Ida ne’e importante tebes atu asegura ita-nia sistema finansiamentu iha Timór laran, agora daudaun iha Timór ita-nia ekonomia uza osan cash bá-mai ne’ebé ita tenke kuidadu tebes tanba ita-nia nasaun aplika merkadu livre, ema oioin husi estranjeiru mak mai nune’e iha risku ba brakeamentu kapitál no finansiamentu terrorizmu komesa aas”.
Kona-ba instrusaun katak tranzasaun liu osan mil 10 ne’e tenke hato’o ba BSTL, Gracia hatete parte Kaibauk nian iha oin rua mak saving no fó kréditu.
“Kona-ba tranzasaun mil 10 ne’e baibain ba kliente sira ne’ebé asesu osan númeru ne’e ba leten, ami la despaxa osan ne’e imediata ba sira, liuhusi transferénsia ba sira-nia konta bankária no sira labele foti loron ida mil 10 ne’e husi konta, sira foti dalarua ou tolu. Ida ne’e mak ami-nia maneira atu tuir ba Banku Sentrál nia regulamentu kona-ba dólar mil 10 ne’e”.
Jornalista: Maria Auxiliadora
Editora: Rita Almeida
