SAIDA MAKA DIABETES MELLITUS OU RAN MIDAR? Diabetes mellitus signifika katak, Masin midar makas iha ran tanba problema iha produsaun insulina no mós tanba insulina ne’ebé funsiona ladi’ak iha pancreas.
Diabetes mellitus ou ran midar fahe ba grupu 2 ( Laos tipu Maran no bokon hanesan ita barak nia hanoin): 1. Diabetes mellitus tipu I, maka: masin midar / glucosa ne’ebé aas iha ran, sempre kona ba pasiente ho idade ki’ik (entre tinan 20 -35) tanba problema produsaun insulina iha pancreas ne’ebé menus ba isin nian presiza, tanba ne’e depende ba insulina husi li’ur ( presiza sona insulina) 2. Diabetes mellitus tipu II, maka: Masin midar /glucosa ne’ebé aas iha ran, akontese iha tinan 30 ba leten tanba insulina nia funsionamentu la adekuadu/ la hanesan iha pancreas.
Sinais husi Moras Diabetes Mellitus ne’ebé sente, dala barak liu maka: 1. Hamrook hela de’it ( poli dipsi) 2. hamlaha hela de’it ( poli fagia) 3. Hakarak soe be ki’ik (mi) hela de’it ( poli uria) 4. Isin tun derrepente maski han e hemu barak 5. Sente dukur hela de’it 6. sente liman ain maten / kesemutan beibeik Komplikasaun ne’ebé bele mosu ba Ema ne’ebé ho ran midar aas:
KOMPLIKASAUN TEMPO BADAK ne’ebé bele mosu ba pasiente DIABETES MELLITUS: 1. Hiperglikemia hiperglikemia ou masin midar ne’ebé aas iha ran, hodi tempu naruk nia laran bele destrui ou estraga órgaun iha isin. Komplikasaun ne’e bele akontese kuandu laiha asaun hanesan hemu ai moruk ou sona insulina atu hatún masin midar ne’ebé aas iha ran ou bele mós dala barak tanba la kontrola hahán.
Hiperglikemia maka kondisaun ne’ebé sériu no presiza atendementu husi pesoál sáude ne’ebé lalais. 2. Hipoglikemia Hipoglikemia ou masin midar ne’ebé menus iha ran ba pasiente Diabetes Mellitus, kazu balun akontese dala barak liu tanba atendementu ne’ebé laloos ou hemu ai moruk ou sona insulina atu hatún Ran Midar ne’ebé la tuir doses, bele mós tanba dieta ne’ebé laloos no ezersísiu ne’ebé makas liu. 3. Ketoacidosis Ketoacidosis maka komplikasaun husi moras diabetes mellitus ne’ebé akontese iha momentu isin labele uza glukosa/ masin midar iha ran atu bele fó forsa ga enerjia ba isin tanba insufisiénsia insulina ga insulina ne’ebé la too ba isin nia presiza.
Bainhira isin laiha enerjia, isin sei uza bokur / lemak iha isin hodi bele Fó enerjia. Wainhira bokur/ jaringan lemak hetan disturbasaun, isin sei hamosu zat keton ne’ebé nu’udar venenu iha isin. Kondisaun nee bele halo susar atu dada is, dehidrasaun, kabun laran moras makas no lakon konsensia.
*KOMPLIKASAUN TEMPO NARUK ne’ebé bele mosu ba pasiente DIABETES MELLITUS: Tanba ita nia ran halai ba isin tomak, masin midar ne’ebé aas iha isin bele halo komplikasaun liu-liu destruisaun iha uat (arteria no vena) ran nian / pembuluh darah, tanba nee bele halo uat/ ateria no vena hakloot aan no hamenus ran ne’ebé halai ba órgaun prinsipál iha isin hanesan kakutak, fuan, rins, matan no seluk tan, nune bele destrui servisu husi órgaun sira nee no hamosu komplikasaun hanesan: 1. Kakutak, tanba sirkulasaun ran ne’ebé halai ladi’ak, bele hamate funsiona husi uat ne’ebé ran halai ba kakutak, bele halo stroke. 2. Matan Bele hamosu katarak, Glaukoma no halo la hare rai/ buta 3. Nehan no ibun laran Infeksaun jamur halo nehan dodok no monu rasik, ibun laran is 4. Fuan Risku boot kona ataka de korasaun tanba uat ne’ebé iha fuan hakloot aat / penyempitan pembuluh darah jantung 5. Saraf / neurolojia Isin maten no la sente buat ida/ mati rasa ( buat ruma tuu ou nehek tata, la sente) 6. Rins Bele halo insufisiénsia Rins / gagal ginjal tanba servisu rins ne’ebé makas hodi neutraliza masin midar iha ran 7. Kulit Halo kulit maran no mós fasil atu hetan infesaun no kanek lalais. 8. Sirkulasaun ran iha isin ladi’ak Halo kanek susar atu di’ak lalais( dala barak liu iha parte ain), kanek bele sai infesaun no tenke amputasi tanba labele ona atu kurativu. 9. Genitalia Bele halo infesaun jamur ba feto nia “area privada/ Miss V” no ba mane bele halo impoténsia / labele ereksi.
Ema ne’ebé sofre moras Diabetes Mellitus ho tempu naruk, sei hetan risku aas liu atu hetan komplikasaun tanba masin midar / glukosa ne’ebé aas iha ran ga isin. Atu bele hatún risku komplikasaun ba pasiente sira ne’ebé sofre moras Diabetes Mellitus, Atendementu ne’ebé di’ak, los no halo kontrola regularmente bele prevene komplikasaun ne’ebé ladi’ak ba isin ga órgaun tomak iha isin.
OINSA ATU KONTROLA KOMPLIKASAUN HUSI RAN MIDAR LABELE AAS IHA ISIN BA PASIENTE NE’EBÉ HO ONA MORAS DIABETES MELLITUS?
Tratamentu ba pasiente ne’ebé hetan ona moras diabetes mellitus maka consciência husi pasiente ne’e rasik atu kontrola didi’ak nia aan ba pesoál saúde ho rotina no tenke abitua an atu moris saudavel, hodi nune bele hamenus komplikasaun husi moras diabetes mellitus ne’e, hanesan: 1. Kontrola hahán no buat ne’ebé ita boot sira hemu ( hamenus midar) 2. Labele bokur/ isin nia todan tenke ideal ( hamenus han hahán ne’ebé mina barak)
- Labele Fuma Tanba sigarru bele hakloot uat ne’ebé ran halai ba, ho nune bele hasae risku atu kona lalais ataka de korasaun. 4. Halo ezersísiu fíziku rotina 5.hare ba halo Kontrola ran midar beibeik kada fulan iha Centro Saúde ne’ebé besik ou ba médikus sira ne’ebé fó ona atendementu ba ita boot sira antes. Labele para hemu ai moruk ba moras diabetes mellitus nian. 6. Kontrola matan no nehan kada fulan 6. 7. Kuidadu ain atu la kanek tanba susar atu di’ak no hamoos ain loron-loron atu evita infesaun ruma. Uza sapatu ne’ebé la aperta ain no sempre uma senelus atu imita buat ruma kua ( frasku ga buat kro’at ruma kua) 8. Hemu ai moruk aspirina loron ida dala ida atu evita kona ataka de korasaun 9. Kontrola tensaun no hemu ai moruk rotina. 10. Kontrola emosaun.
Se iha Família, Kolegas ou Vizinhus ruma, ita boot sira hare ho sinais nune, Favor atu fó Hanoin no informa hodi bele ba konsulta iha Centru saúde ou Ospitál ne’ebé besik liu atu prevene komplikasaun ne’ebé perigu liu. Kuidadu Nafatin Imi Nia aan, tanba Imi Nia Saúde Maka Sai Ami Nian Preokupasaun.
Hosi : dr. Luduvina Da Costa Cruz
