iklan

NASIONÁL, EKONOMIA

Timor-Leste Atribui Ona Sertifikadu Investimentu ba Pelican Paradise

Timor-Leste Atribui Ona Sertifikadu Investimentu ba Pelican Paradise

CEO (Chief Executive Officer) Pelican Paradise Datuk Edwar Ong hasai foto hamutuk ho autoridade timoroan sira hafoin simu sertifikadu innvestimentu husi Timor-Leste. Foto: TradeInvest Timor-Leste

DILI, (TATOLI) – Timor-Leste liuhusi governu konstitusionál da-hitu atribui ona sertifikadu investimentu ba kompañia internasionál husi Malázia, Pelican Paradise hodi halo investimentu turístiku iha Timor-Leste (TL), fatin Tasi tolu. Investimentu ne’e ho totál kuaze dolár miloen atus neen.

Proposta ba investimentu hahú 2008 iha kintu governu konstitusionál ne’ebé lidera husi eis Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão.

Primeiru-Ministru, Marí Alkatiri, hateten atribuisaun sertifikadu ne’e lori tempu naruk maibé investidór ne’e determinadu duni hodi halo investimentu.

Investimentu ne’e to’o 2018 mak fó sertifikadu. “Signifika tempu naruk, tanba ema ne’e nia determinadu duni halo investimentu. Maibé, tanba tempu naruk primeiru-ministru ne’e tolu eh haat ona to’o mai ha’u”, dehan xefe governu foin lalais iha Suai Room, Andar haat, Timor Plaza.

Solusaun Dignu Ba Komunidade

Marí Alkatiri realsa governu sei buka solusaun ida ne’ebé fó dignidade ba komunidade ne’ebé hela iha área investimentu.

Atribui sertifikadu investimentu. Foto: TradeInvest Timor-Leste

“Se tempu ne’e la naruk ida karik komunidade sira mós labarak hanesan ne’e. Se buat ne’e 2007, 2008, 2009 hahú ona ema iha ne’ebá la iha. Uluk kuandu komesa família ida de’it mak hela iha ne’ebá. Agora ita tenke buka solusaun. Solusaun ida fó dignidade ba komunidade hotu”, akresenta.

Hodi hatutan: “Governu rezolve haree fatin, halo abitasaun komunitária para ema sira hodi moris ho dignu oituan”.

Katak tan hakarak investidór atu tama, responsabilidade mak ne´e. Agora iha ona lei de terra (lei rai nian) para rezolve. Governu sei halo dekretu lei para atu define kritériu hodi rezolve hanusa.

Dala barak rezolve ona, hetan ona kompensasaun, depois lakohi sai, ida ne’e mak labele. Kuandu iha ona akordu, hetan ona ganti rugi (kompesasaun) tenke sai.

“Ha’u la gosta ida ganti rugi, hotu-hotu hatene ona balun krítika ha’u, ganti rugi ema ne’e sai uma la iha, ida ne’e la loos, ha’u prefere halo uma di’ak liután ba sira”, hateten.

Xefe governu konstitusionál ne’e hateten tan investimentu ne’e integradu, sira iha preokupasaun boot ho ambiente, maibé investimentu boot sira hanesan ne’e, sei dada investimentu boot seluk mai tan. “La’ós esperansa, ha’u bele dehan ne’e serteza”.

Diretór Ezekutivu TradeInvest Timor-Leste, Arcanjo da Silva, esplika atu hetan sertifikadu investidór prosesu naruk tebes tanba sira presiza hatama proposta investimentu ba TradeInvest, depois Trade Invest sei halibur diretór jerál sira hanesan membru ba Komisaun Avaliasaun ba Investimentu Privadu no Esportasaun (KAIPE), halibur hodi diskute kona-ba proposta ne’e.

Sé mak tuur iha KAIPE ne’e? Diretór jerál ambiente, diretór jerál komérsiu, diretór jerál SEFOPE (Sekretariu Estadu Formasaun Profisionál no Empregu), ohin loron vise-ministru komérsiu indústria, diretór jerál estatál, diretór jerál terras e propriedades, diretór jerál alfandéga, imigrasaun hamutuk ho Trade Invest, tuir lei diretór ezekutivu Trade Invest mak prezide.

Como investimentu ne’e mais de 20 miloen, entaun aprovasaun iha Konsellu Ministru. Proposta Trade Invest prosesa, halo pareser tékniku hotu-hotu submete ba tutela, iha kontestu ohin loron xefe governu tutela mak primeiru-ministru rasik. Depois mak lori ba Konsellu Ministru”, tenik.

Proposta investimentu ne’e ba Konsellu Ministru dala tolu ona dezde primeiru-ministru, Xanana, Rui Maria Araújo, ohin loron mai Marí Alkatiri.

“Nune’e tinan sia ne’e laduun ba ita-nia imajen. Tanba saida? Sira bele dehan katak lalika investe iha Timor tanba investe iha ne’ebá ita lori tinan naruk atu prosesa”, realsa.

Razaun, tuir diretór ezekutivu ne’e, tanba investidór mós presiza halo konsulta públiku ba analíze impaktu ambientál. Sira presiza rai ne’e, direasaun terras e propriedade presiza konfirma katak rai ne’e estadu nian, privadu nian ka oinsá.

Depois imigrasaun presiza haree mós sira-nia background; investidór ne’e ita presiza fiar ka lae? Nia track record iha nasaun ruma investe ona ka lae? Ita fiar sira, sira halo mós investimentu iha Singapura, tanba ne’e mak sira atu habelar sira-nia investimentu mai Timor.

“Iha kontestu Timor, sira atu ajuda ita atu fó estimulu ba dezenvolvimentu turístiku iha ita-nia rain. Halo otel cinco estrelas, iha mós otel standar, iha mós apartamentu standar  ema klase ekonomia médiu ba leten atu hela, nune’e aban bainrua bele dinamiza liután setór turizmu, agrikultura i setór indústria”, katak tan.

Hahú 31 Marsu

Diretór Ezekutivu TradeInvest, Arcanjo da Silva, katak investidór Pelican Paradise iha fundu 600 miloens ba faze tolu; agora faze primeiru sira sei harii otel, sira bem preparado ona, osan iha ona, sira até halo tender internasionál ona. Kontratór manan ona, tuir sira-nia kontratu atu hahú iha 31 marsu.

“Se buat hotu-hotu la’o di’ak, ita-nia nasaun estável, governu estável, ita fasilita di’ak, apoia di’ak, sira bele hahú lalais”, tenik.

Sertifikadu investimentu ne’e entrega direta husi xefe governu konstitusionál da-hitu, Marí Alkatiri ba CEO (Chief Executive Officer) Pelican Paradise, Datuk Edwar Ong, asiste mós husi Ministru Turizmu, Manuel Florêncio Vong, inklui membru governu balun, emprezáriu nasionál no internasionál nomós parseiru dezenvolvimentu sira.

Entretantu iha aprezentasaun husi investidór Pelican Paradise, ajénsia TATOLI observa katak investidór ne’e sei fó atensaun maka’as ba ambiente, nune’e sei kuda ai-horis sira iha foho lolon no fatin ne’ebé mak ai-horis sira la iha nu’udar reflorestasaun ida. Tan ne’e, primeiru-ministru, Marí Alkatiri, apresia ho inisiativa ne’e.

Jornalista: Rafy Belo

Editora: Rita Almeida

iklan
iklan

Leave a Reply

iklan
error: Content is protected !!